Umowa magazynowa - jaka jest odpowiedzialność przedsiębiorcy składowego

W związku z dynamicznym rozwojem sektora logistyki magazynowej coraz popularniejszy staje się temat odpowiedzialności przedsiębiorcy składowego. W tym zakresie przepisy Kodeksu cywilnego wyznaczają dość specyficzne zasady.

Umowa magazynowa jako umowa składu

Umowa dotycząca przechowywania towarów w magazynie, zwana popularnie “umową magazynową”, najwięcej wspólnego ma z uregulowaną w Kodeksie umową składu. Do jej elementów przedmiotowo istotnych należy wykonanie przez przedsiębiorcę składowego odpłatnego przechowania oznaczonych rzecz ruchomych (w tym również zwierzęta, lecz z wyłączeniem pieniędzy i papierów wartościowych).

Art. 853. [Umowa składu]

§ 1. Przez umowę składu przedsiębiorca składowy zobowiązuje się do przechowania, za wynagrodzeniem, oznaczonych w umowie rzeczy ruchomych.

Jak stanowi doktryna prawa, umowa składu została ukształtowana jako umowa dwustronnie zobowiązująca, która jest odpłatna, wzajemna oraz wyłącznie jednostronnie profesjonalna. Jedną ze stron umowy składu musi być profesjonalista, który, zarobkowo i w sposób ciągły oraz na własny rachunek zajmuje się świadczeniem usług składowych (może zajmować się tym wyłącznie lub obok innej działalności) - przedsiębiorca składowy. Nie ma natomiast przeciwwskazań, by drugą stroną umowy składu był konsument. Ta umowa ma wiele podobieństw do umowy przechowania, jednakże wyróżnia ją to, że umowa składu jest zawsze odpłatna.

Umowa składu może być zawarta w dowolnej formie, w tym na przykład w formie pisemnej, dokumentowej, czy nawet ustnej - czego jednak ze względów dowodowych nie można rekomendować. Jednakże warunkiem jej ważności jest wydanie przez przedsiębiorcę składowego pokwitowania, które w swojej treści powinno przynajmniej określać rodzaj, ilość oraz sposób opakowania rzeczy. Umowa staje się prawnie skuteczna, gdy rzeczy zostaną złożone w magazynie, co wynika z faktu, że umowa składu jest umową realną.

Odpowiedzialność przedsiębiorcy składowego

Jak przewiduje art. 855 § 1 Kodeksu cywilnego przedsiębiorca składowy odpowiada za szkodę wynikłą z utraty, ubytku lub uszkodzenia rzeczy w czasie od przyjęcia jej na skład do wydania osobie uprawnionej do odbioru, chyba że udowodni, że nie mógł zapobiec szkodzie, mimo dołożenia należytej staranności. Powstaje w ten sposób domniema prawne za pomocą którego dochodzi do przerzucenia ciężaru dowodu na przedsiębiorcę składowego, który chcąc się uwolnić od odpowiedzialności powinien wykazać, że szkodzie wynikłej z utraty, ubytku lub uszkodzenia rzeczy nie mógł zapobiec, mimo dołożenia należytej staranności. Przepisy przewidują, że należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności (art. 355 § 2 Kodeksu cywilnego)- to jest specyfiki danego stosunku prawnego.

Przepisy przewidują także, że po stronie przedsiębiorcy składowego leży obowiązek dokonywania względem powierzonego mu towaru czynności konserwacyjnych i jakiekolwiek odmienne zastrzeżenia zawarte w umowie są nieważne. Utrata rzeczy oznacza, że przedsiębiorca składowy nie jest w stanie wydać przedmiotu umowy po jej zakończeniu, ubytek – zmianę ilościową, a uszkodzenie – zmianę jakościową w substancji towaru.

Odpowiedzialność przedsiębiorcy składowego jest znacznie ograniczona. Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują, że przedsiębiorca składowy nie ponosi odpowiedzialności za ubytek w powierzonych mu rzeczach, który nie przekracza granic określonych właściwymi przepisami, a w razie braku takich przepisów - granic zwyczajowo przyjętych. Oznacza to, że jeśli powstała szkoda w magazynowanym towarze, to właściciel magazynu nie będzie za nią odpowiadał jeśli jej rozmiar nie przekracza norm ustalonych właściwymi normami lub zwyczajami. Z kolei odszkodowanie nie może w takim wypadku przewyższać zwykłej wartości rzeczy, chyba że szkoda wynika z winy umyślnej albo rażącego niedbalstwa przedsiębiorcy składowego - wynika z tego, że odpowiedzialność przedsiębiorcy składowego jest ograniczona do szkody rzeczywistej. Jest przedmiotem sporu w doktrynie prawa, czy w takim wypadku właściciel magazynu odpowiada za utracone korzyści, dlatego najlepiej jest zadbać o wyraźne wyłączenie tego uprawnienia w umowie składu.

Przedsiębiorca składowy jest odpowiedzialny za ochronę interesów składającego:

 - jeżeli stan rzeczy złożonych w magazynie nasuwa podejrzenie, że ma miejsce brak, ubytek, zepsucie albo uszkodzenie rzeczy, właściciel magazynu powinien dokonać czynności niezbędnych do zabezpieczenia mienia i praw składającego,

- składający powinien być także powiadomiony o zdarzeniach ważnych ze względu na ochronę jego praw (np. o zajęciu komorniczym na złożonym towarze) lub dotyczących stanu rzeczy oddanych na skład.

- jeśli złożona do magazynu rzecz jest narażona na zepsucie, to właściciel magazynu dbając o interesy składającego powinien ją sprzedać.

Składający do magazynu powinien mieć zapewniony swobodny dostęp do towaru w celu zachowania go we właściwym stanie, w tym mieć prawo do obejrzenia rzeczy, dzielenia ich, łączenia, pobierania próbek oraz dokonywanie innych czynności.

Warto pamiętać też o tym, że przedsiębiorca składowy jest obowiązany do ubezpieczenia rzeczy, ale tylko wówczas, gdy otrzyma takie zlecenie, czyli np. gdy kwestię tę zastrzeżono w umowie. Niemniej warto zadbać o to, by towar, który jest składowany w magazynie był w jakiś sposób ubezpieczony przez jego właściciela, i aby przedsiębiorca składowy posiadał odpowiednie OC, które pokrywałyby wszelkie szkody powstałe z tego tytułu.  

Ewa Sławińska-Ziaja

Radca prawny w T-Law Kancelaria Prawna